• Lichaam & Geest
• Meditatie & stilte

De ongemakkelijke stilte: als er stiltes vallen in een gesprek

door Sjoerd Muller

11 september 2022 2

In mijn familie en vriendengroep zaten nog weleens mensen die na een stilte van pakweg drie, vier seconden iedere keer “dus…” zeiden. “Dus…” Gek werd ik daarvan. Het voelde altijd alsof ik dan het gesprek weer op gang moest brengen. Alsof ze de stilte ongemakkelijk vonden. Alsof mijn gespreksstof niet interessant genoeg voor ze was. “Zout nou eens op met je ‘dus…’!” gooide ik er na verloop van tijd tegen één van hen uit, na jarenlang opgekropte frustraties.

Toen bleek “dus…” vooral iets te zijn wat mensen in het noorden van het land gebruiken, misschien omdat ze zich geen houding weten, misschien ook maar gewoon om iets te zeggen. Maar er zat, zo bleek daar en toen, geen enkel kwaad achter.

Misschien zit stil zijn niet in mijn karakter

Ik kan slecht tegen de stilte. Wanneer ik moet voorgaan in een Taizé-viering voelt het stiltemoment van twee minuten aan als een etmaal. Je hebt mensen die in iedere stilte God Zelf ervaren, maar ik ben er helaas niet één van. Na een halve minuut ga ik me de meest rare dingen afvragen. Heb ik de deur wel goed dichtgedaan? Zijn de katten binnen of buiten? Hoe laat speelt Ajax vanavond? Terwijl ik om me heen kijk zie ik de stille devotie bij de kerkgangers en vraag ik me af: hoe doen ze dat toch? Misschien zit het gewoon niet in mijn karakter.

Ongemakkelijke stilte

Een tijdlang was de ‘ongemakkelijke stilte’ ook een goede graadmeter voor hoe goed ik met een ander overweg kon. Werd een stilte ongemakkelijk, dan voelde ik mijzelf bij hem of haar ten diepste ook niet op m’n gemak. Maar met een meisje (waar ik in het diepste geheim smoorverliefd op was) kon de stilte me niet lang genoeg duren. Het voelt weldadig als je bij iemand gewoon een keer stil kan zijn zonder krampachtig op zoek te gaan naar nieuwe gespreksstof.

Er gebeurt meer dan woorden alleen

Later leerde ik gelukkig toch de waarde van stilte kennen in de ontmoeting met de ander. Er gebeurt tussen twee mensen namelijk meer dan woorden alleen, meer dan alleen lucht verplaatsen. In de stilte, zo ondervond ik, is er net zo goed contact, en kan de ander zijn wie hij of zij óók is: misschien verlegen, misschien sprakeloos, misschien tevreden met de situatie. Ook woordeloos kan een gesprek plaatsvinden, daar bleek je niet bang voor te hoeven zijn. En opeens besefte ik dat mijn ongemak met stiltes misschien meer zei over mij en mijn eigenbelang, dan over écht contact met de ander. Dit verfijnde aspect wordt prachtig weergegeven in het gedicht “ziekenbezoek” van Judith Herzberg: 

Mijn vader had een lang uur zitten zwijgen bij mijn bed.
Toen hij zijn hoed had opgezet
zei ik, nou, dit gesprek
is makkelijk te resumeren.
Nee, zei hij, nee toch niet,
je moet het maar eens proberen.

Wat doe jij als er stiltes vallen in een gesprek?