Wat zou jij doen als de oorlog uitbreekt?
Zou je zelf in verzet kunnen komen als het oorlog was? Eigenlijk kunnen we daar niets over zeggen, want het is geen oorlog. Maar valt er wel iets te zeggen over waarom bepaalde mensen wel en anderen niet in verzet kwamen in de Tweede Wereldoorlog.
Vlak voor Dodenherdenking bracht De Correspondent een boekje uit van Rutger Bregman. De man van ‘De meeste mensen deugen’. Het boekje heet: ‘Wat maakt een verzetsheld?’ Dat de meeste mensen deugen is bij alle oorlogsverhalen en -films die rondom Dodenherdenking voorbij komen moeilijk te geloven. Waarom bleven zoveel mensen passief, terwijl ze wisten of vermoedden dat de Joden werden vervolgd? De verzetsheld Arnold Douwes zou ze lafaards hebben genoemd. Bregman schrijft zijn boekje naar aanleiding van het verzetsverhaal van Douwes. Wat maakte dat hij een andere keuze maakte, samen met de mensen in zijn netwerk?
Geen verschil met passieve mensen
Onderzoek naar de aard en de omstandigheden van verzetshelden leverde eigenlijk nauwelijks verschil op tussen wie wel en wie niet in verzet kwamen, vertelt Bregman. Hooguit dat velen in een niet-autoritaire en gelukkige opvoeding een gevoel van eigenwaarde hadden gekregen en zelf hun keuzes leerden maken. Dat laat maar weer eens zien dat je ‘het goede’ niet opgelegd krijgt, maar daar zelf voor moet leren kiezen.
Gevraagd worden
Hoe werkt dat dan? Onder welke voorwaarde werden mensen Jodenredders? Verder onderzoek toonde aan hoe simpel het antwoord eigenlijk is op die vraag: mensen moesten gevraagd worden. Arnold Douwes had een bijzondere en indringende manier waarop hij mensen vroeg om onderduikers in huis te nemen, en waar Bregman mooi over vertelt. Wie gevraagd werd om een Jood te helpen, zij vrijwel altijd ja.
Verzet werkt als een virus
Verzet werkt door als een virus, vertelt Bregman. Een vraag kan een sneeuwbaleffect hebben:
Eigenlijk was het verzet een soort epidemie. Mensen die erin verzeild raakten, besmetten ook weer anderen, en sommige mensen, zoals Arnold Douwes, waren superspreaders van het verzetsvirus, omdat ze honderden mensen vroegen.
Rutger Bregman, ‘Wat maakt een verzetsheld’, blz. 47
Veel van die superspreaders waren dominee of leraar. Zij inspireerden hun netwerk. En zo werd hulp, net als misdaad en wegkijken, besmettelijk.
Klein begin
Natuurlijk staan mensen niet te trappelen en hebben ze allerlei excuses en smoezen. Ik zou ook aarzelen en beren op de weg zien. Maar als een vraag klein begint, kun je gemakkelijker meekomen en blijf je ook langer verbonden, toont onderzoek aan. Bijna alle Jodenredders uit het onderzoek bleven langer dan drie maanden in het verzet en tweederde hielp meer dan vijf Joden, vertelt Bregman.
Als we rondom Dodenherdenking ook nu dingen zien waartegen we in verzet zouden willen komen, dan zouden we elkaar eens moeten vragen om iets kleins te doen. Dat zou een wereld van verschil kunnen maken. En zou blijken dat de meeste mensen toch wel deugen. Als je ze vraagt.
Marij-ke
Ik heb een mooi boekje van Okke Jager. Oude beelden spreken een nieuwe taal.
4 mei 2021Geloven na geloofscrisis. Hij behandelt de geloofsbelijdenis op verrassende wijze. De kerk is heilig- niet als zij onaantastbaar wordt beschouwd en eerbiedig wordt bejegend, maar als zij verzet oproept. Als je een middengroep hebt die altijd de harmonie wil bewaren, is zij te veilig om heilig te zijn. De kerken en het zijn er velen zouden er goed aan doen met elkaar in gesprek en samenwerking te zoeken. Over de drempel heen stappen en het voor je medemens opnemen de natuur enz. Het is de hoogste tijd klaar te staan voor de BRUIDEGOM. Ik gruw van wat mensen elkaar aandoen. Maar bang voor hen in het geheel niet Paulus je moest eens weten. Dacht ik het is. Velen denken het heeft al zo lang geduurd, zal nog wel zo’n vaart niet lopen. Zij lopen niet warm voor de Bijbelse uitleg. Leven als heiligen is vreemd daar doen ze niet aan mee. Zal daar gek zijn kijk wel uit. Nee je hoeft zelf niet altijd vroom te zijn. En ze gaan hun weg. Christus is ingeruild voor, weet ik niet wat allemaal. De wereld zuigt en trekt rennen en rennen. Je noemde nogal wat op. De Schepper blijven zien dat is inderdaad van belang. Je niet laten op laten gaan en de massa volgen. Stilstaan tranen kans geven om te stromen.
Wat vastzit komt in beweging. Geloof Hoop vanuit de bron van LIEFDE. Na alle verschrikkingen zal de zon verduisteren. Maan geen licht meer geven. Sterren vallen, machten wankelen.