Hoe ga je met twijfel om in je geloof?
Twijfel en geloof, past dat eigenlijk bij elkaar? Ik heb twijfel leren omarmen om verder met geloof te komen. Maar twijfel wordt vaak fout gevonden. Gaat geloven niet om zeker weten? Dat betwijfel ik.
Het zijn mooie verhalen uit de bijbel. Over wonderen, en over sterven en opstaan. Maar kun je dat wel geloven? Het is helemaal niet zo vanzelfsprekend om erin te geloven. Het gaat er in bijbelverhalen soms zo anders aan toe dan in ons leven, in onze wereld. Maar mag je er wel aan twijfelen?
Twijfel in de bijbel
Nou, weet dat je in ieder geval niet de enige bent. Niet alleen onder ons, maar ook in het verhalen rondom Jezus’ lijden, sterven en opstaan. Niet alleen Judas kan er niet mee leven. Ook Petrus kan het maar moeilijk volhouden en ontkent Jezus te kennen als hem het mes op de keel wordt gezet. En wat te denken van Thomas, die maar niet kan geloven dat Jezus leeft. Die eerst wil zien. Ja, wie niet?
Twijfel als verlies
Wie twijfelt bevindt zich dus in goed gezelschap. Of, nou, in ieder geval in gezelschap. Want je staat niet alleen. Maar zo beschouwd klinkt twijfel wel als een zwaktebod. Als minder, of niets meer. Het kan ook wel als minder voelen, als een verlies. Als je de bijbelverhalen vroeger als zo vanzelfsprekend in je opnam en er nu je twijfels bij hebt, dan voelt dat als een verlies. Een verlies van de vanzelfsprekendheid, waardoor geloven veel makkelijker was, eenvoudiger en overzichtelijker. Toon Hermans zong ooit over de beschermengel Gabriël:
Nu zit ik diep te denken
wat dat bidden toch zou zijn.
Dat deed ik vroeger nooit
en daarom ging het toen zo fijn.
Ik steek nog wel eens een kaarsje aan
en ik sla nog wel eens een kruis,
maar het gaat toch niet zo lekker meer
als vroeger bij ons thuis.
Twijfel fout?
En die sfeer van vroeger maakt het voor nu ook niet makkelijker, omdat bij die sfeer van vroeger hoorde dat twijfel fout was. Als je dat voelt doet het dubbel pijn: dan heb je pijn door een gevoel van verlies, en door een gevoel van schuld.
Ik vraag me sterk af of dat in de sfeer van de bijbel past. Als Jezus mensen aanspreekt op hun kleine geloof, staat mij bij dat hij dan juist met een teken komt. Jezus begrijpt als geen ander dat geloven moeilijk is. Misschien maken we het met z’n allen ook veel te ingewikkeld.
Zalig wie twijfelt
Er staat nergens in de Bergrede: ‘Zalig zijn zij die geloven.’ Wel mensen die nederig zijn, treuren, vriendelijk zijn, gerechtigheid verlangen, barmhartig zijn, zuiver van hart zijn, vrede stichten, en zelfs zij die omwille van de gerechtigheid vervolgd worden. En dat zijn allemaal momenten waarop twijfel zeker de kop op zal steken. Of je nu nederig wilt zijn, treurt, vriendelijk bent, gerechtigheid zoekt, barmhartig bent, zuiver van hart bent, vrede sticht of zelfs vervolgd wordt: daar komt twijfel bij kijken, want dat doe je niet uit macht, maar juist in kwetsbaarheid.
Geduld naast twijfel
Goed, maar als we het dan uit de sfeer van schuld halen, hoe gaan we dan met die verlieservaring om? Hoe kun je nog enige zekerheid uit het geloof halen als twijfel daar kennelijk op één of andere manier bij hoort? Misschien wel door iets anders naast twijfel te zetten in plaats van zekerheid. Wat je naast twijfel zou kunnen zetten is geduld.
Geduld hebben
De Tsjechische priester Tomas Halik schreef een heel mooi boekje ‘Geduld met God’. Hij is opgegroeid in het communistische en niet-kerkelijke, zelfs atheïstische, Tsjechië. Daardoor voelt hij ook heel goed aan hoe vanzelfsprekend twijfel is. Want wij geloven in een God die niet zichtbaar is, eerder verborgen en afwezig. Noem het een mysterie. Dat betekent concreet dat wat we over hem denken te weten hooguit een incomplete waarheid is. God kunnen we nooit vatten en kan nooit ons eigendom zijn. Daarom ontstaat er twijfel. En daarom snapt Halik dat er veel mensen zijn die niet geloven. En hij kan daarom een heel eind met hen meegaan. Hij zegt: ‘Tegen atheïsten zeg ik niet dat ze geen gelijk hebben, maar dat ze geen geduld hebben. Ik stel dat (ook (OG)) hun waarheid incompleet is.’
Verborgen God
‘Ik ben er van overtuigd’, zegt hij verder, ‘dat groeien in geloof ook betekent dat je de momenten – en soms lange periodes – aanvaardt en in geduld doorleeft waarin God ver weg lijkt te zijn, verborgen blijft. Wat evident en bewijsbaar is, vereist immers geen geloof. […] Geloof is er juist voor de momenten van schemering, van meerduidigheid van het leven en de wereld, en ook voor de nacht en de winter van Gods zwijgen. Zijn bedoeling is niet onze dorst naar zekerheid en veiligheid te lessen, maar ons te leren leven met het mysterie.’
Geduld om met twijfel om te gaan
Geduld is geen antwoord op de twijfel. Twijfel is juist het vragen blijven stellen bij antwoorden. Geduld is wel de manier om met twijfel om te gaan. Halik citeert Adel Bestauros die zegt: ‘Geduld met anderen is liefde, geduld met jezelf is hoop, geduld met God is geloof.’ Geduld als weg naar God, waarin juist door je vragen elementen uit het geloof betekenis krijgen, soms betekenis houden, en soms betekenis verliezen.
Geduld als weg naar God
Maar geduld is een weg naar God, waarin je dat kunt uithouden, omdat er zich als vanzelf een vraag opdoemt en een antwoord uiteindelijk aan de horizon gloort, om weer bevraagd te worden. Keer op keer. Geduld als manier om met twijfel te leven. Geduld als manier van geloven. Want geduld met anderen is liefde. Geduld met jezelf is hoop. Geduld met God is geloof.
Wat vind jij van deze uitspraak:
Geduld met anderen is liefde
Geduld met jezelf is hoop
Geduld met God is geloof
