Opa of oma dood: hoe vertel je je kinderen wat dat betekent? (+ video)
‘Opa is er niet meer, lieverd. Hij is weg.’ ‘Waar is hij dan naartoe, papa? O ja, naar de hee-mel… Wanneer komt hij terug, papa?’ Mijn dochter van drie-en-een-half praat nog vaak over haar opa, die een maand geleden is overleden. Al met jonge kinderen kun je lastige gesprekken hebben als hun opa of oma is overleden. ‘Ze snappen het nog niet’, hoor ik vaak zeggen. Nee allicht. Maar snap jij het wel? Ze krijgen er iets van mee, dat is zeker. Op hun niveau. En je hoeft er niet omheen te draaien. Maar hoe vertel je er dan over? En wat betekent dat: dood gaan?
De dood hoort bij het leven. Een ‘dooddoener’, maar het is wel waar. We ontkomen er niet aan. En vroeg of laat moeten we er ook met onze kinderen over praten. Soms heel laat, maak ik mee met uitvaarten. Dat stoere twintigers in de familie van een overledene eigenlijk voor het eerst pas met de dood te maken krijgen. De schok is dan groot. Maar voor kleine kinderen dan? Willen we hen niet behoeden? Het eenvoudige antwoord is: dat kan niet. Hoe graag we dat ook zouden willen.
Veerkrachtig
Maar kinderen zijn veerkrachtig. En nee, ze snappen niet alles, gelukkig maar. Je kunt ze wel op hun niveau meenemen in wat ze wel kunnen snappen. In je tranen, je verdriet, en dat als iemand verdrietig is je dan kunt troosten, en hoe je dat kunt doen. En dat opa of oma dood is. Ja, benoem het maar gewoon. Het betekent toch nog ‘niets’ voor ze, al voelen ze wel iets aan. En dat mag jij meteen invullen. Wat betekent dood dan?
Weg
Wat jonge kinderen, elk in hun eigen intensiteit, ‘snappen’ is dat opa of oma ‘weg’ is. Maar dat dat definitief is, daar kunnen ze nog niet bij. ‘Voor altijd’ en ‘nooit meer’ is voor hen moeilijk te bevatten. Dus kun je inderdaad vlak nadat je het over de hemel hebt gehad horen: ‘En wanneer komt hij terug’, terwijl ze bij het raam staan te kijken of opa (of oma) de hoek om komt.
Ziek
Mijn dochter was er letterlijk ziek van, een paar dagen. Zo kunnen kinderen reageren. Maar niet om wat we zeggen, maar om wat er gebeurt, wat ze niet begrijpen. Voor alle kinderen geldt van jongs af aan: ze hebben ritme nodig, een vertrouwde omgeving, en geborgenheid. Dat kan voor jou als ouder moeilijk zijn als je leven op z’n kop staat, maar het helpt je kind, en jou. En je hebt een verhaal nodig.
Grote rivier
Ik kreeg een mooi boek aangereikt dat me hielp om aan mijn dochter uit te leggen wat het betekent om dood te gaan, om weg te gaan, ergens anders naartoe. Het boek heet ‘Over de grote rivier’ en vertelt over Haas die een rivier over moet, en tegen z’n vriend Wasbeer zegt dat hij hem niet mee kan nemen. En wat ze daarna moeten doen. Het boek vertelt voor mij indirect over de hemel. Omdat het boek niet meer te krijgen is hebben we er een filmpje van gemaakt, voorafgegaan door een fragment uit ‘Oma Pluis’ van Nijntje. We hebben een opa- en een oma-versie gemaakt.
Meer boeken vind je onder deze filmpjes. Haal er een paar uit de bieb als iemand overlijdt en kijk welk boek je kind pakt. Waarschijnlijk keer op keer dezelfde, zoals mijn dochter deed met deze boekjes. Lees ook de 8 tips voor ouders over hoe je het kinderen omgaat met verlies van Sandra.
De opa-versie
De oma-versie
Boeken
Dick Bruna, Lieve oma pluis
Max Velthuijs, Kikker en het vogeltje
Woezel & Pip, Dag lief muisje
Armin Beuscher & Cornelia Haas, Over de grote rivier
Marinus van den Berg & Sil van Oort, De ballonreis
Marianne Busser&Ron Schröder, Nog een allerlaatste kusje
Britta Teckentrup, Een boom vol herinneringen
Susan Varley, Derk Das blijft altijd bij ons
Lieke van Duin, Gijsje
Martine van Nieuwenhuyzen, Ik had je nog zoveel willen vertellen
Harmen van Straaten & Mark Haayema, De overkant
Jelleke Rijken, Dag opa
Bette Westera & Sylvia Weve, Doodgewoon (voor oudere kinderen)
Achtergrond
Claire Vanden Abbeele, Nu jij er niet meer bent. Rouwen met kinderen en tieners
