Wereldlichtjesdag: Hoe noem je ouders van een overleden kind?
Ieder jaar op de tweede zondag van december is het Wereldlichtjesdag. Dan komen overal mensen bij elkaar om overleden kinderen te herdenken. ’s Avonds om 19.00 uur wordt een kaarsje aan gestoken. Dominee Otto zoekt naar de betekenis, en: hoe noem je eigenlijk ouders van een overleden kind?
Slik. Ik stop meteen met scrollen als ik op Instagram een foto zie van twee handen op een bed. De foto raakt me. Er staat geen tekst bij. Ik zie de hand van een moeder die ik ken op een beschadigde hand van één van haar kinderen. Wat is er aan de hand? Een paar dagen later een nieuwe foto van de twee handen, nu met tekst: ‘We houden jouw hand en ons hart vast.’ Een paar dagen later lees ik dat hij is overleden. Ik weet niet hoe en al helemaal niet waarom. En dat hoef ik ook niet te weten. Op Wereldlichtjesdag herdenken we alle overleden kinderen. En ik vraag me af: hoe noem je ouders van een overleden kind?
Herman van Veen zei ooit in een voorstelling: ‘Een vrouw die haar man verliest heet weduwe, een man die zijn vrouw verliest weduwnaar. Een kind die zijn ouders verliest noemen we wees. Maar hoe noem je een ouder die zijn kind verliest? Daar zijn geen woorden voor.’
Ouder met een kind tekort
Natuurlijk, als je meerdere kinderen hebt, blijf je ouder. Al vervangen je andere kinderen je overleden zoon of dochter nooit. Je wordt wel ‘een ouder met een kind tekort’, zoals deze moeder later treffend schreef. Maar als ouder van een enig kind voel ik ook: bij het overlijden van je kind ben je ook iets niet meer, namelijk ouder van dit kind. En hoe geef je daar woorden aan? Ik ging op zoek, en vond een woord.
Wel of geen kinderen gekregen
Je zou willen dat er woorden voor waren, juist omdat het zo onnatuurlijk voelt. Niet de bedoeling. Zo zou ik zo ook graag woorden weten voor ouders die nooit kinderen hebben gekregen. En dan niet omdat ze ervoor kozen, maar omdat ze nooit kinderen konden krijgen. Toen ik een echtpaar naar hun eventuele kinderen vroeg, zei de vrouw: ‘Wij hebben nooit kinderen gekregen.’ Daarmee vertelden ze me meteen: er was wel een wens, maar die is niet vervuld. Ik zou zo graag woorden voor ze hebben, omdat ik voel: je bent niet alleen niet ouder geworden, je bent ook iets anders geworden: iemand die nooit kinderen heeft gekregen, ondanks dat je ze wenste. Dat onderscheid je van anderen die er bewust (niet) voor kozen.
Vilomah
Struinend over internet kwam ik een woord tegen voor een ouder van een overleden kind. Hoofzakelijk op Engelstalige pagina’s, niet wijdverspreid, maar op genoeg plekken om het te noemen: vilomah. Dit woord komt uit het Sanskriet en betekent: ‘buiten de natuurlijke orde’. Ondanks de onnederlandse klank raakt het me vanwege de betekenis toch. Dat is precies wat een woord moet verwoorden: dat het niet zo hoort te zijn dat je je kind overleeft. Uit deze taal, een van de oudste ter wereld en nu een van de officiële talen in India, schijnt ook ons woord ‘weduwe’ te komen, dat ‘leeg’ betekent. Vilomah: het woord vraagt zeker nog een meer Nederlandse klank, maar het kan een begin zijn.
Iets anders geworden
Waarom ik zo graag een woord wil voor een ouder van een overleden kind? Omdat je dan niet alleen maar iets niet meer bent, maar ook iets anders wordt. Elke ‘ouder met een kind tekort’ verwoordt al dat je iets anders bent geworden en je gezin anders is geworden na het overlijden van een kind. Die leegte mag bestaan en blijft deel uitmaken van je identiteit. En dat je ouder was van je kind heeft je gevormd en laat je voor altijd ouder zijn van hem of haar.
Maar dan anders: als vilomah.
Anoniem
Volgens mij blijf je moeder of vader van een kind als je dat eenmaal gekregen hebt. Ook als het is overleden. Je kunt nooit meer geen moeder of vader zijn als je dat eenmaal bent. Dat denk ik tenminste. Ik zeg nog steeds dat ik vijf broers heb. En als er gevraagd wordt waar die wonen vertel ik, in volgorde, de oudste woont daar en daar, de tweede, beiden boven mij woont in de hemel, en de andere drie wonen daar en daar. En ik weet het, bij André Hazes was de hemel een oord waar je eindeloos bier kon drinken, en vroeger leerde ik dat je eeuwig ging zingen daar in die hemel. En nu denk ik, we weten er niks van. Maar ik houd maar vast dat we nooit uit G*Dj’s hand vallen kunnen. En dat is de hemel denk ik. En daar is die ene broer, met nog een heel stel lieven.
11 december 2021Ali Verhagen
Otto je hebt een mooie blog geschreven die me raakte. Mijn grootouders van moeders kant trouwden in 1907 en kregen 6 dochters tussen 1908 en 1917. De oudste dochter stierf 6 maanden oud, de vierde dochter werd levenloos geboren en de zesde dochter was 12 jaar oud en stierf aan longontsteking. De andere dochters hebben dit verdriet ook meegedragen en in onze opvoeding kwam het vaak ter sprake. Een eeuw geleden was de dood een gegeven dat in bijna elk gezin bestond en tekende veel families door er over te zwijgen want wie maakte dit niet mee ? Als je zelf ouders wordt begrijp je dit verdriet beter en heb je respect voor alle mensen die dit mee dragen in hun leven.
12 december 2021Maartje Wildeman
Hoi Otto,
P.F. Thomése beschrijft deze zoektocht naar woorden over wie je bent als ouder als je kind overlijdt ook in zijn boek ‘Schaduwkind’ uit 2004.
Hartelijke groet uit Friesland
12 december 2021Maartje
Gistelinck Edward
Twee jaren geleden heeft m’n dochter Elodie Gistelinck zelfmoord gepleegd. De ouder van een overleden kind kan men een ‘leedouder’ noemen…
16 december 2021Redactie Mijnkerk
Dank jullie wel voor jullie persoonlijke reacties. Denk je (of iemand in je omgeving) aan zelfmoord en heb je hulp nodig? Neem dan contact op met 113 zelfmoordpreventie Je kunt chatten of gratis bellen met 0800-0113. Of kijk op de website http://www.113.nl
20 december 2021